Montessorionderwijs in de 21e eeuw

Mijn begin

Als meisje en jongvolwassenen zat ik op een montessorischool voor primair onderwijs, voortgezet montessorionderwijs en hoger beroepsonderwijs met als specialisatie montessorionderwijs.
Al geruime tijd ben ik werkzaam als montessorileerkracht in het primair onderwijs.
Zoals men dan zegt, ik ben een “echte” montessoriaan.

Daarnaast houd ik mij op mijn eigen school bezig met de ontwikkelingen op het gebied van digitale geletterdheid en hoe dit te integreren in het huidige montessorionderwijs op onze school.

In het montessorionderwijs staat het gedachtegoed van Maria Montessori centraal, de visie op hoe onderwijs in haar ogen uitgevoerd dient te worden en het ontwikkelmateriaal dat zij persoonlijk heeft bedacht en gemaakt.

Visie van Maria Montessori en digitale vaardigheden

De visie van Maria Montessori op onderwijs krijgt begin van de 20e eeuw vorm en is vandaag de dag nog steeds actueel.
Maar het montessorionderwijs loopt tegen de invoering van digitale vaardigheden aan, een belangrijk, actueel aandachtspunt momenteel in het onderwijs.
Hoe passen de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van technologie binnen de visie van Maria Montessori?
Hoe gaan wij in het montessorionderwijs mee in de huidige ontwikkelingen op het gebied van technologie en digitale geletterdheid?

Als Maria Montessori in deze tijd had geleefd, hoe zou gepersonaliseerd (digitaal) leren er dan uitzien?
Kortom, past technologie in de reform gedachte van Maria Montessori?

Montessori ‘de methode’

Montessorionderwijs is een vorm van vernieuwingsonderwijs.
De grondlegger is Maria Montessori (1870-1952), die als arts en hoogleraar in Italië, Azië en Nederland werkzaam was en zij wordt gezien als een traditionele vernieuwer.

Montessori ontwikkelde een onderwijsmethode met daarbij ontwikkelingsmaterialen om kinderen te prikkelen en stimuleren in hun ontwikkeling.

De methode van Montessori gaat ervan uit dat kinderen zich uit zichzelf ontwikkelen, zolang ze zich in een goede voorbereide omgeving bevinden met ontwikkelingsmaterialen die ‘uitnodigen tot handelen’.
Kinderen hebben volgens Montessori een natuurlijke drang tot zelfontplooiing, van nature zijn kinderen nieuwsgierig en actief en willen ze leren. Montessori noemt dit ook wel zelfrealisatie.

In haar ogen “moeten” leerkrachten vooral behulpzaam zijn en in ieder geval moet voorkomen worden dat ze het eigen initiatief van de kinderen belemmeren. Leerkrachten zijn voornamelijk aan het observeren en proberen te ontdekken waar de interesses en ontwikkelingen van de leerling liggen.

Een belangrijke voorwaarde hiervoor is een goed voorbereide omgeving.  Dit is een omgeving die zorg draagt voor de zelfstandigheid en zelfredzaamheid van de leerlingen, waarin de leerling zijn eigen ontwikkeling ontdekt en stimuleert.

Het belangrijkste is dat wij als leerkracht de leerlingen helpen om zich zo optimaal mogelijk te ontwikkelen in een omgeving die aansluit bij de groeicurve van het kind.

Dit zijn belangrijke eigenschappen om in een snel veranderende samenleving tegemoet te kunnen blijven treden aan de ontwikkeling van kinderen.
Kinderen ontwikkelen zich met deze eigenschappen tot volwassenen die in de 21e eeuw hun bijdrage kunnen leveren.
Dit krijgt in de praktijk vorm met leerdoelen, inzichtelijk gemaakt en toereikend voor de leerling.

Een leerling kan zelfstandig, of met begeleiding waar nodig, een leerdoel kiezen waarvoor het een lesje vraagt aan de leerkracht.
De leerkracht kan ook zelf aanleiding zijn voor een lesje. Na een lesje gaat de leerling zelfstandig oefenen met materiaal dat daarvoor speciaal ontwikkeld is of met nieuwe materialen, zoals bijvoorbeeld technologie.

De praktijk

In de praktijk is terug te zien dat leerlingen zich vrij door de groep bewegen, werken aan een zelfgekozen werkplek, aan een tafel of een kleedje, en zijn ze in de mogelijkheid zelfstandig materialen te kiezen en te pakken die aansluiten bij een gekozen leerdoel.
De planning van de dag en de week worden hierdoor grotendeels door de leerlingen zelf opgesteld, in overleg met de leerkracht.

Montessorionderwijs heeft als doel kinderen een gevoel van onafhankelijkheid, eigenwaarde en vertrouwen in de eigen persoonlijkheid te geven.

Het ontwikkelmateriaal

Een montessoriklas is voornamelijk gevuld met ontwikkelingsmateriaal, bedacht door Maria Montessori zelf.
Montessori ontdekte dat kinderen graag bewegen, om deze reden laat ze kinderen leren door ervaring en enkel als het kind er klaar voor is, dus op zijn eigen tempo.

Met speciale materialen leren kinderen via hun zintuigen.
De materialen staan in lage, open kasten in de voorbereide omgeving.  Daarmee staan de materialen voor de leerlingen op ooghoogte, waardoor deze makkelijker voor hen te overzien zijn.

Montessori haar gedachtegang was dat kinderen zelfstandig het materiaal kiezen waarmee zij willen werken. Het materiaal moet aantrekkelijk zijn zodat het kind verleid wordt ermee te werken.

In de moderne montessoriklas zien we regelmatig een wisselwerking tussen het leerdoel dat de leerling zelfstandig kiest en het leerdoel waaraan de leerkracht wat meer sturing geeft.
In beide gevallen is na de eerste aanbieding de leerkracht op de achtergrond aanwezig en observeert het kind. Zo wordt duidelijk waar de leerbehoeftes van een kind liggen en hoe het kind zich ontwikkelt op dat leergebied.
Het leren is afgestemd op de individuele leerling/ Dit noemt men tegenwoordig ook wel gepersonaliseerd leren.

Gepersonaliseerd leren

In de wet  is vastgelegd dat elk kind zich in eigen tempo en naar eigen aanleg moet kunnen ontwikkelen. Scholen willen steeds meer rekening houden met deze verschillen tussen leerlingen. Aan de ene kant om de leerling te ondersteunen bij een zo optimaal mogelijke ontwikkeling, aan de andere kant om de leerling die dit nodig hebben extra ondersteuning te bieden zodat ook zij de onderwijsdoelen kunnen bereiken.

De kern van gepersonaliseerd leren is dat het onderwijs meer wordt vormgegeven op basis van de betrokkenheid en de zelfstandigheid van de leerling, waarbij meer variatie in leerroutes en werkvormen wordt geboden, ondersteund door technologie.

Ook binnen de montessorimethode zijn dit belangrijke speerpunten. Zo blijft de montessorimethode ook in deze tijd een actuele onderwijsmethode en naar mijn inziens is door deze gelijkenis montessorionderwijs evenredig aan gepersonaliseerd leren.

Op mijn eigen school vormt dat zich in een leerdoelenoverzicht voor de leerling.
De leerling kiest leerdoelen uit waaraan hij wil werken.

De voorbereide omgeving is zodanig ingericht dat er materialen voorhanden zijn om aan deze leerdoelen te werken.
De eerste aanbieding gaat via een zogenaamd lesje om van daaruit met materialen verder te oefenen.
De materialen zijn het ontwikkelmateriaal vanuit de montessorimethode maar ook aanvullend materiaal zoals technologie, robots en eigen gemaakt materiaal.

Montessori en de digitale wereld

Aan het begin van de 21e eeuw vragen veel montessori leerkrachten zich hetzelfde af; “Hoe moet het montessorionderwijs verder in een digitale wereld?”
Het gebruik van technologie in een montessori klaslokaal leidt bij leerkrachten onderling tot gesprekstof, omdat een discussie over het gebruik ervan niet vastgelegd is door Maria Montessori zelf.

Het montessorionderwijs is echter niet immuun voor de drang naar een technologische integratie.
De wereld is nu aanzienlijk veranderd, misschien vooral op het gebied van technologische ontwikkelingen, sinds de ontwikkeling van de montessorimethode en het materiaal.
Diverse apps en gamification zorgen voor ultiem adaptief onderwijs en meer keuzevrijheid dan Montessori ooit voor mogelijk had gehouden. Digitale leerlingvolgsystemen brengen daarnaast een leerling scherper en breder in beeld dan ooit.

Het is om die reden in mijn ogen gepast om de aanwezigheid van technologie in het montessori klaslokaal plaats te laten vinden.

Het onderzoek van Lillard (2008) suggereert dat de technologie al een plaats heeft gevonden in de montessori klaslokalen. Het ondersteunt de ontwikkeling van digitale vaardigheden aangezien het gebruik van deze materialen de voorbereiding van kinderen op de nieuwe maatschappij ondersteunt.

Het past in een klaslokaal omdat technologisch materiaal aantrekkelijk is en het kind verleid ermee te werken.
Ook bevat het digitale materiaal een controle van de fout; het kind merkt zelf dat het iets niet goed doet zonder daarvoor afhankelijk te zijn van een leerkracht.

Dit vond Montessori belangrijke eigenschappen voor ontwikkelmateriaal.
Digitaal materiaal nodigt tevens uit tot spontane herhaling van handeling. Hierdoor en door de manier waarop leerlingen met digitaal materiaal kunnen werken, ontstaat polarisatie van de aandacht, een belangrijke term binnen het Montessorionderwijs.

Uit onderzoek komt duidelijk naar voren dat leerkrachten in het montessorionderwijs positief zijn over technologie in het algemeen, maar het moeilijk vinden om educatieve technologie op te nemen op een manier die consistent is met het montessorionderwijs.

In mijn eigen praktijk is dit ook aan de orde. Er wordt gewerkt met Chromebooks, robotica en andere technologie, maar het is nieuw en spannend waardoor collega’s aan de technologie moeten wennen.
We zijn als school nog zoekende in hoe wij technologie willen laten aansluiten bij de montessorimethode. De wens is om voor zowel de leerkracht als de leerling een overzichtelijke leerlijn te creëren zodat er eigenaarschap blijft voor de leerling in zijn eigen ontwikkeling.

Meer weten over hoe wij ons op school ontwikkelen? Ik schreef twee artikelen hierover op LinkdIn.

Door het kind naar een nieuwe wereld

Op de afsluitdijk staat een monument met daarop de spreuk ‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’.

Deze tekst sprak Montessori bijzonder aan.
In haar toekomstscenario’s zijn technologische vernieuwing en morele perfectionering onverbrekelijk met elkaar verbonden.

Een dergelijke vermenging van technologie en moraal was vanzelfsprekend in de ambiance waarin Montessori haar ideeën vormgaf.
Kennis zou zich vertalen in allerlei technische uitvindingen die het mogelijk zouden maken daadwerkelijk volgens de nieuwe inzichten te leven. Maar ook omgekeerd; het aan den lijve ervaren van een andere manier van leven zou inzichten opleveren die een onverbrekelijk deel zouden worden van de persoonlijkheid.

De reden dat ik dit aanneem heeft te maken met de volgende quote: ‘The computer is not a machine to think for us. It is a tool that helps us to think.’